Κρήτη
Ποιος αλήθεια μπορεί να φανταστεί τον πλούτο κάθε νησιού της Άσπρης θάλασσας-Αιγαίου να μη φυλάγεται από μια γοργόνα καταμεσής στο πέλαγο; Έτσι, αλήθεια, μου φαίνεται πραγματικά πως είναι η Κρήτη. Μια ραχοκοκαλιά 250 χιλιομέτρων, με 1000 χιλιόμετρα ακτογραμή και απίστευτο πολιτισμό. Από τα βάθη της ιστορίας μέχρι σήμερα οι κάτοικοί της καταπιάνονται με όλες τις τέχνες και διακρίνονται, και τότε και τώρα.
Δεν μπορώ να μην παραθέσω κάτι αξιοπερίεργο: Οι αρχαίοι είχαν συνειδητοποιήσει ότι η Κρήτη βρίσκεται στο κέντρο της γης. Με ποια έννοια; Ο κόσμος κατά την αρχαιότητα επικοινωνούσε από τη θάλασσα, ενώ οι γνωστές ήπειροι ήταν η Ευρώπη, η Αφρική και η Ασία. Είχαν λοιπόν παρατηρήσει ότι η Κρήτη βρίσκεται στο μέσο αυτών, των τότε γνωστών, ηπείρων, στο μέσο της οικουμένης…
Περισσότερα για την Κρήτη στην ελληνική βικιπαίδεια.
Ποιος αλήθεια μπορεί να φανταστεί τον πλούτο κάθε νησιού της Άσπρης θάλασσας-Αιγαίου να μη φυλάγεται από μια γοργόνα καταμεσής στο πέλαγο; Έτσι, αλήθεια, μου φαίνεται πραγματικά πως είναι η Κρήτη. Μια ραχοκοκαλιά 250 χιλιομέτρων, με 1000 χιλιόμετρα ακτογραμή και απίστευτο πολιτισμό. Από τα βάθη της ιστορίας μέχρι σήμερα οι κάτοικοί της καταπιάνονται με όλες τις τέχνες και διακρίνονται, και τότε και τώρα.
Δεν μπορώ να μην παραθέσω κάτι αξιοπερίεργο: Οι αρχαίοι είχαν συνειδητοποιήσει ότι η Κρήτη βρίσκεται στο κέντρο της γης. Με ποια έννοια; Ο κόσμος κατά την αρχαιότητα επικοινωνούσε από τη θάλασσα, ενώ οι γνωστές ήπειροι ήταν η Ευρώπη, η Αφρική και η Ασία. Είχαν λοιπόν παρατηρήσει ότι η Κρήτη βρίσκεται στο μέσο αυτών, των τότε γνωστών, ηπείρων, στο μέσο της οικουμένης…
Περισσότερα για την Κρήτη στην ελληνική βικιπαίδεια.
Παρτιτούρες δημοτικών τραγουδιών της Κρήτης
Ερωτόκριτος - Του κύκλου τα γυρίσματα
Του κύκλου τα γυρίσματα π' ανεβοκατεβαίνου
και του τροχού π' ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνου,
με του καιρού τ' αλλάματα, που αναπαημό δεν έχου
μα στο καλό κι εις το κακό περιπατού και τρέχου
και των αρμάτω' οι ταραχές, όχθρητες, και τα βάρη,
του έ́ρωτα η μπόρεση και τση φιλιάς η χάρη,
αυτάνα με κινήσασι τη σήμερον ημέρα
ν' αναθιβάλω και να πω τα κάμα και τα φέρα.
Σ' μια κόρη κ' έναν ά́γουρο που μπερδευτήκα ομάδι
σε μια φιλιάν αμάλαγη με δίχως ασκημάδι
κι όποιος του πόθου εδούλεψε εισέ καιρό κιανένα
ας έρθει να τ' αφουκραστεί ό,τ' ειν' εδώ γραμμένα,
να πάρει ξόμπλι κι αρμηνειά βαθιά να θεμελιώνει
πάντα σ' αμάλαγη φιλιά, οπού να μην κομπώνει,
γιατί όποιος δίχως πιβουλιά τον πόθο του ξετρέχει,
εις την αρχή α' βασανιστεί, καλό το τέλος έχει.
Του κύκλου τα γυρίσματα π' ανεβοκατεβαίνου
και του τροχού π' ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνου,
με του καιρού τ' αλλάματα, που αναπαημό δεν έχου
μα στο καλό κι εις το κακό περιπατού και τρέχου
και των αρμάτω' οι ταραχές, όχθρητες, και τα βάρη,
του έ́ρωτα η μπόρεση και τση φιλιάς η χάρη,
αυτάνα με κινήσασι τη σήμερον ημέρα
ν' αναθιβάλω και να πω τα κάμα και τα φέρα.
Σ' μια κόρη κ' έναν ά́γουρο που μπερδευτήκα ομάδι
σε μια φιλιάν αμάλαγη με δίχως ασκημάδι
κι όποιος του πόθου εδούλεψε εισέ καιρό κιανένα
ας έρθει να τ' αφουκραστεί ό,τ' ειν' εδώ γραμμένα,
να πάρει ξόμπλι κι αρμηνειά βαθιά να θεμελιώνει
πάντα σ' αμάλαγη φιλιά, οπού να μην κομπώνει,
γιατί όποιος δίχως πιβουλιά τον πόθο του ξετρέχει,
εις την αρχή α' βασανιστεί, καλό το τέλος έχει.
- Του κύκλου τα γυρίσματα ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ
Ριζίτικα τραγούδια της Κρήτης
Είναι καθιστικά τραγούδια, που λέγονται δηλαδή στο τραπέζι πριν αρχίσει ο χορός. Πρόκειται για εκατοντάδες ποιήματα καμωμένα πάνω σε λίγες δεκάδες σκοπούς. Ξεκίνησαν από τη Δυτική Κρήτη, ίσως γι' αυτό ονομάζονται έτσι, αφού επιχωριάζουν στα «ριζά» των κρητικών βουνών.
Το τραγούδι ξεκινά ένας μποστάρης, που απλώνει συνήθως το πρώτο ημιστίχιο. Αυτό επαναλαμβάνεται από την παρέα. Ο τραγουδιστής συνεχίζει την ολοκλήρωση του στίχου και όμοια κι αυτό επαναλαμβάνεται απ' όλους. Με τον ίδιο τρόπο, πρώτος και παρέα, προχωρούν και στους άλλους στίχους, όσους τραβάει η… όρεξη.
Διάσπαρτες καταγραφές ριζίτικων τραγουδιών υπάρχουν διάφορες. Η πρώτη μεγάλη συλλογή ανήκει στον Ιδομενέα Παπαγρηγοράκη, ο οποίος κατέγραψε τους στίχους αρκετών από αυτά και εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο «Τα κρητικά ριζίτικα τραγούδια», τόμος Α, Χανιά 1957, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται και μελωδίες, γραμμένες από τον Ελευθέριο Μαυρομάτη. Ο Ιδομενέας Παπαγρηγοράκης πρώτος προχώρησε στην κατάταξη των ριζίτικων σε 32 ομάδες, με βάση τη μελωδία τους, ενώ κάποια ριζίτικα, που δεν ακολουθούνται από άλλα, ονομάστηκαν «ιδιόμελα».
Η πρώτη μεγάλη καταγραφή της μουσικής έγινε από τον Μιχάλη Βλαζάκη. Στο βιβλίο του «Ριζίτικα τραγούδια Κρήτης», (Χανιά, 1961) έχει γίνει καταγραφή των 30 από τις 32 μελωδίες, και κάποιων από τα ιδιόμελα. Αν και ο τρόπος γραφής είναι απλουστευτικός, αδρός, και αντανακλά την αντίληψη της εποχής, η συνεισφορά του είναι πολύτιμη.
Σήμερα, πολλές δεκαετίες μετά τις πρώτες καταγραφές, και παρά την έλευση των σύγχρονων μέσων διάδοσης, αξιοσημείωτη παραμένει η σταθερότητα και η εμμονή στις ίδιες μελωδίες, που διατηρείται προφορικά.
Περισσότερα για τα ριζίτικα στη βικιπαίδεια.
Παρτιτούρες ριζίτικων τραγουδιών
Αρχές των μελωδιών των 32 ομάδων ριζίτικων
Η κατηγοριοποίηση ενός ριζίτικου τραγουδιού και η ένταξή του σε κάποιαν ομάδα, δεν είναι απλό πράγμα.
Οι δύο οι παρακάτω πίνακες είναι προϊόν μακρόχρονης εργασίας, ως εκ τούτου, πολύ χρήσιμοι για παρόμοιες περιπτώσεις.
• Αρχές των μελωδιών των 32 ομάδων ριζίτικων ΚΕΙΜΕΝΟ
• Αρχές των μελωδιών των 32 ομάδων ριζίτικων ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ
Η κατηγοριοποίηση ενός ριζίτικου τραγουδιού και η ένταξή του σε κάποιαν ομάδα, δεν είναι απλό πράγμα.
Οι δύο οι παρακάτω πίνακες είναι προϊόν μακρόχρονης εργασίας, ως εκ τούτου, πολύ χρήσιμοι για παρόμοιες περιπτώσεις.
• Αρχές των μελωδιών των 32 ομάδων ριζίτικων ΚΕΙΜΕΝΟ
• Αρχές των μελωδιών των 32 ομάδων ριζίτικων ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ
|
Εμήνυσέ μ' ο σύντεκνος
Εμήνυσέ μ’ ο σύντεκνος παιδί να του βαφτίσω, τότες του μήνυσα κι εγώ με τον αμπασιαδόρο, δεν το κατέχεις σύντεκνε πως σε χωριό δεν μπαίνω, μούιδ’ εις χωριό, μούιδ’ εις χωριά, μουιδέ σε μοναστήρι, μα φέρε μού το το παιδί κάτω στον Άη Γιώργη, να δώσω φωτολάμπαδα. • αμπασιαδόρος = απεσταλεμένος • μελωδία της 5ης ομάδας, πάνω στο Αγρίμια κι αγριμάκια μου • Εμήνυσέ μ' ο σύντεκνος ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ Ο Κωνσταντής στη φυλακή Ο Κωνσταντής στη φυλακή πουλάκι κανακίζει Δεν είχεν ο βαρυόμοιρος πράμα να το ταΐζει, Το μπράτσο του φλεβοτομά το αίμα του του δίνει, Φάε κι εσύ καλό πουλί 'π’ αντρειωμένου σπάλα, να κάνεις πήχη το φτερό… • μελωδία της 31ης ομάδας, Ο Κωνσταντής • Ο Κωνσταντής στη φυλακή ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ Μια κόρη ρόδα εμάζωνε Μια κόρη ρόδα εμάζωνε κι αθούς εκορφολόγα. Να πλέξει τζόγια με τσ' αθούς, στεφάνι με τα ρόδα. Κι ο Γιάννης εκατέβαινε από λαγού κυνήγι, Ζευγάρι ρόδα τση ζητά και τέσσερα του δίνει, Βγάζει από το δαχτύλι του όμορφο δαχτυλίδι Εις την ποδιά της το πετά και στο βυζί της δίνει, Κι η μάνα της τηνε θωρεί από το παραθύρι, Κόρη και δεν εντράπηκες να πάρεις δαχτυλίδι. • τζόγια = στεφάνι του γάμου με άνθη και νομίσματα, έθιμο από την εποχή του βυζαντίου • μελωδία της 1ης ομάδας, Τα χελιδόνια τση Βλαχιάς • Μια κόρη ρόδα εμάζωνε ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ |
Πέρα στην πέρα γειτονιά
Πέρα στην πέρα γειτονιά, Χριστούγεννα στη ρούγα, κοιλιοπονούν δυο λυγερές, μια πλούσια και μια φτώχια, σ' τση πλούσιας μπαινοβγαίνανε εκατοδυό μαμμήδες και σ' τση καημένης τση φτωχιάς η Παναγιά κι ο Γιος τση, και κάνει η φτώχια ένα παιδί κι η πλούσια ένα φίδι, παίρνουν τση φτώχιας το παιδί και πάνε το τση πλούσιας και το παιδί εμίλησε πάνω σ' τση τρεις ημέρες, αμέτε με σ' τση μάνας μου να με γλυκοβυζάξει γιατί 'ν' ετούτησες πικρό, φαρμακογαλιασμένο, και μ' εφαρμάκεψε κ' εμέ. • μελωδία της 17ης ομάδας, πάνω στο Στον ουρανό χορεύγουνε • Πέρα στην πέρα γειτονιά ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ Σαν αποθάνω θάψτε με Σαν αποθάνω θάψε με, σε δροσερό λαγκάδι, σε μια μεριά του τάφου μου θέλω ’να παραθύρι, να μπαίνει ο ήλιος το πρωί, δροσιά το μεσημέρι, και το φεγγάρι τση νυχτιάς. • μελωδία της 31ης ομάδας, πάνω στο Ο Κωνσταντής • Σαν αποθάνω θάψτε με ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ Χριστέ και να ξεδήλιενε Χριστέ και να ξεδήλιενε τ’ όνειρο απού ’δα απόψε το μπέλλο μου είδα κυνηγό, τον άντρα μου είδα αγρίμι. Χριστέ και να το σκότωνε ο κυνηγός τ' αγρίμι, να φάω απ' το σκώτι του, να δροσιστεί η καρδιά μου. • ιδιόμελο • Χριστέ και να ξεδήλιενε ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ |
Μανέδες
Άλλοι τους ονομάζουν «ρεμπέτικα της Κρήτης». Πρόκειται για γνωμικά, καθιστικά τραγούδια.
Ανέδειξε, επεξεργάστηκε, δημιούργησε ίσως πολλούς μανέδες, ο Στέλιος Φουσταλιεράκης, ο οποίος τους συνόδευε με το μπουλγαρί, όργανο παρόμοιο με το τζουρά. Όλοι οι Κρητικοί μουσικοί έχουν πάντα στο ρεπερτόριό τους κι αυτά τα μη χορευτικά τραγούδια. Μανέδες υπάρχουν και στα δημοτικά τραγούδια των Δωδεκανήσων και της Μικράς Ασίας.
Χαρακτηριστικό όλων των μανέδων είναι το ποιητικό κείμενο, που εκτείνεται σε δύο συνήθως δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα. Το θέμα είναι, σχεδόν πάντα, το δίπολο «έρως-θάνατος». Σε μερικούς ακολουθεί κάποιο τσάκισμα, δηλ. ένας ξένος δεκαπεντασύλλαβος, που καταλήγει με κάποιο χτυπητό «κάλεσμα», όπως «γυαλένιος είσαι μαστραπάς, κι όποιον ειδείς τον αγαπάς». Σαν προανάκρουσμα περιέχουν ένθετη τη λέξη «αμάν» (έλεος), απ' όπου και η ονομασία τους.
Οι κρητικοί μανέδες, καθώς και οι λίγοι των Δωδεκανήσων και της Μικράς Ασίας, διαφέρουν ριζικά από τον μικρασιατικό «αμανέ». Εκείνος έχει αργό, απαγγελτικό σχεδόν, ρυθμό, ενώ καταλήγει με γρήγορο γύρισμα.
Οι μανέδες σήμερα αποτελούν μέρος της διασκέδασης των νέων, αναντικατάστατο σε «πονεμένες» στιγμές, αντίστοιχο με το ρεμπέτικο τραγούδι.
Άλλοι τους ονομάζουν «ρεμπέτικα της Κρήτης». Πρόκειται για γνωμικά, καθιστικά τραγούδια.
Ανέδειξε, επεξεργάστηκε, δημιούργησε ίσως πολλούς μανέδες, ο Στέλιος Φουσταλιεράκης, ο οποίος τους συνόδευε με το μπουλγαρί, όργανο παρόμοιο με το τζουρά. Όλοι οι Κρητικοί μουσικοί έχουν πάντα στο ρεπερτόριό τους κι αυτά τα μη χορευτικά τραγούδια. Μανέδες υπάρχουν και στα δημοτικά τραγούδια των Δωδεκανήσων και της Μικράς Ασίας.
Χαρακτηριστικό όλων των μανέδων είναι το ποιητικό κείμενο, που εκτείνεται σε δύο συνήθως δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα. Το θέμα είναι, σχεδόν πάντα, το δίπολο «έρως-θάνατος». Σε μερικούς ακολουθεί κάποιο τσάκισμα, δηλ. ένας ξένος δεκαπεντασύλλαβος, που καταλήγει με κάποιο χτυπητό «κάλεσμα», όπως «γυαλένιος είσαι μαστραπάς, κι όποιον ειδείς τον αγαπάς». Σαν προανάκρουσμα περιέχουν ένθετη τη λέξη «αμάν» (έλεος), απ' όπου και η ονομασία τους.
Οι κρητικοί μανέδες, καθώς και οι λίγοι των Δωδεκανήσων και της Μικράς Ασίας, διαφέρουν ριζικά από τον μικρασιατικό «αμανέ». Εκείνος έχει αργό, απαγγελτικό σχεδόν, ρυθμό, ενώ καταλήγει με γρήγορο γύρισμα.
Οι μανέδες σήμερα αποτελούν μέρος της διασκέδασης των νέων, αναντικατάστατο σε «πονεμένες» στιγμές, αντίστοιχο με το ρεμπέτικο τραγούδι.
Παρτιτούρες μανέδων
|
Απ' αλάργο κόσμο
Απ' αλάργο κόσμο κι από μακρινό, ήρθ' ένα κορίτσι δεκαοχτώ χρονώ, δεκαοχτώ χρονώ. Είχε μαύρα μάτια και ξανθά μαλλιά, και στο μάγουλό του μια χρυσήν ελιά, μια χρυσήν ελιά. • Απ' αλάργο κόσμο ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ Για σένα αγάπη μου χρυσή Αχ, για σένα αγάπη μου χρυσή έχτισα γω παλάτι, τέτοιο που δεν αντίκρυσε ποτέ ανθρώπου μάτι. Αχ, κι έβαλα δάκρυα για νερό, τους πόνους μου για λίθους, και για μαστόρους τους παλμούς του πονεμένου στήθους. Πάρε καρότσα κι έλα, κι έλα το Σάββατο, να με παρηγορήσεις, που 'μαι στο θάνατο. • Για σένα αγάπη μου χρυσή ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ Όσο σιμώνει ο καιρός Όσο σιμώνει ο καιρός, αμάν αμάν, που θα ξεχωριστούμε, τόσο τα φύλλα της καρδιάς, γιάλα γιάλα, βαρύτερα πονούνε. Απού ’βγανε το χωρισμό, αμάν αμάν, στον κόσμο και υπάρχει, δωσ’ του Θεέ μου βάσανα, γιάλα γιάλα, ώσπου να ζει να τα ’χει. • Όσο σιμώνει ο καιρός (βαρύς) ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ |
Σαν είχες άλλο στην καρδιά
Σαν είχες άλλον στην καρδιά τι μ' ήθελες εμένα, να με πληγώσεις να πονώ ώσπου να ζω για σένα. Παίζεις με τις φτωχιές καρδιές για να γλεντάς τα νιάτα κι ύστερα τις ξελησμονάς στου χωρισμού τη στράτα. • Σαν είχες άλλο στην καρδιά ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ Τα βάσανά μου χαίρομαι Τα βάσανά μου χαίρομαι, τις πίκρες μου γλεντίζω, κι αν περιμένω εγώ χαρές θαρρώ δεν τις γνωρίζω. Τα βάσανα με τρέφουνε, και οι καημοί με ζούνε, μα εγώ ζωή δεν καρτερώ, στον κίνδυνο απού ’μαι. Γυαλένιος είσαι μαστραπάς κι όποιον κι α' ειδείς τον αγαπάς. • Τα βάσανά μου χαίρομαι ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑ |
