Ενιαύσια…
Πώς μπόρεσε ν’ αποτυπωθεί τόσος πόνος σε μια ζωγραφιά ενός επτάχρονου παιδιού;
Ήμουν παιδί της αλάνας και των αγρών, αλλά το δράμα της Μεγάλης Εβδομάδας το ζούσαμε στην οικογένεια ιδιαίτερα έντονα… Ήταν η μάνα, που νυχτόημερα προσευχόταν γονατιστή μπροστά στο αναμμένο καντήλι… Ήταν ο ιεροψάλτης πατέρας, που συχνά μας έπαιρνε μαζί του στους ναούς όπου έψαλλε… Θυμάμαι κάποιες Μεγάλες Τετάρτες και Μεγάλες Πέμπτες την ευλάβεια με την οποία ανέβαινε στο στασίδι, μας στοίχιζε δεξιά κι αριστερά του, μας έδινε τον τόνο με το μικρό διαπασών και -υποβάλοντάς μας τη σκέψη πως εκείνη τη στιγμή κάνουμε κάτι πολύ σπουδαίο- περιμέναμε το μικρό του νεύμα για να μελωδήσουμε με μια φωνή, πατέρας και παιδιά, όσο καλύτερα μπορούσαμε τον περίφημο “εναρκτήριο” ύμνο των ακολουθιών αυτών των ημερών: “Ότε οι ένδοξοι μαθηταί…” Και τα βράδυα μας αποκοίμιζε σιγοψέλνοντας γλυκά, μέχρι να κλείσουν τα βλέφαρα…
Ήταν ακόμα οι εντυπωσιακές ακολουθίες που παρακολουθούσαμε στον μητροπολιτικό ναό της Λαμίας… Στον ναό αυτό ένιωσα για πρώτη φορά τι σημαίνει μεγαλοπρέπεια! Χτισμένος με αριστουργηματικό σχέδιο της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής και κοσμημένος εσωτερικά με μάρμαρα από τα χέρια του Χαλεπά (που δεν σώζονται πια) και θαυμάσιες εικόνες των αγιορειτών Ιωσαφαίων, ήταν η Αγια-Σοφιά της πόλης μας! Στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 έζησε λαμπρές στιγμές, με τον επιβλητικό δεσπότη Δαμασκηνό στον επισκοπικό θρόνο, με πρωτοψάλτη τον μεγαλοφωνότατο Τραπεζούντιο Κωνσταντίνο Κιτρίδη και προεξάρχοντα των τελετουργιών τον αυστηρό αλλά και καλλιφωνότατο πρωτοσύγγελο Αγαθόνικο Φιλιππότη (απόγονο του μεγάλου Τήνιου γλύπτη Φιλιππότη και μετέπειτα μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής). “Χαρά στη μάνα που σε γέννησε..”, θυμάμαι τη δημόσια επευφημία μιας γυναίκας να κόβει την απόλυτη σιγή του πλήθους, καθώς ο Αγαθόνικος κρατώντας τον Εσταυρωμένο εκφωνούσε, με τον δικό του ανεπανάληπτο τρόπο, το “Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…”
Ξαναβλέποντας τώρα την παιδική αυτή άτεχνη ζωγραφιά (το δείχνουν άλλωστε και τα …τρικυμιστά φωτοστέφανα), έτσι κάπως μπορώ να εξηγήσω το βίωμα του πόνου που την διαποτίζει… (Παιδικό σχέδιο που έκανα στα επτά μου χρόνια).
Αθανάσιος Τσουκνίδας
4 Μαΐου 2024
Ήμουν παιδί της αλάνας και των αγρών, αλλά το δράμα της Μεγάλης Εβδομάδας το ζούσαμε στην οικογένεια ιδιαίτερα έντονα… Ήταν η μάνα, που νυχτόημερα προσευχόταν γονατιστή μπροστά στο αναμμένο καντήλι… Ήταν ο ιεροψάλτης πατέρας, που συχνά μας έπαιρνε μαζί του στους ναούς όπου έψαλλε… Θυμάμαι κάποιες Μεγάλες Τετάρτες και Μεγάλες Πέμπτες την ευλάβεια με την οποία ανέβαινε στο στασίδι, μας στοίχιζε δεξιά κι αριστερά του, μας έδινε τον τόνο με το μικρό διαπασών και -υποβάλοντάς μας τη σκέψη πως εκείνη τη στιγμή κάνουμε κάτι πολύ σπουδαίο- περιμέναμε το μικρό του νεύμα για να μελωδήσουμε με μια φωνή, πατέρας και παιδιά, όσο καλύτερα μπορούσαμε τον περίφημο “εναρκτήριο” ύμνο των ακολουθιών αυτών των ημερών: “Ότε οι ένδοξοι μαθηταί…” Και τα βράδυα μας αποκοίμιζε σιγοψέλνοντας γλυκά, μέχρι να κλείσουν τα βλέφαρα…
Ήταν ακόμα οι εντυπωσιακές ακολουθίες που παρακολουθούσαμε στον μητροπολιτικό ναό της Λαμίας… Στον ναό αυτό ένιωσα για πρώτη φορά τι σημαίνει μεγαλοπρέπεια! Χτισμένος με αριστουργηματικό σχέδιο της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής και κοσμημένος εσωτερικά με μάρμαρα από τα χέρια του Χαλεπά (που δεν σώζονται πια) και θαυμάσιες εικόνες των αγιορειτών Ιωσαφαίων, ήταν η Αγια-Σοφιά της πόλης μας! Στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 έζησε λαμπρές στιγμές, με τον επιβλητικό δεσπότη Δαμασκηνό στον επισκοπικό θρόνο, με πρωτοψάλτη τον μεγαλοφωνότατο Τραπεζούντιο Κωνσταντίνο Κιτρίδη και προεξάρχοντα των τελετουργιών τον αυστηρό αλλά και καλλιφωνότατο πρωτοσύγγελο Αγαθόνικο Φιλιππότη (απόγονο του μεγάλου Τήνιου γλύπτη Φιλιππότη και μετέπειτα μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής). “Χαρά στη μάνα που σε γέννησε..”, θυμάμαι τη δημόσια επευφημία μιας γυναίκας να κόβει την απόλυτη σιγή του πλήθους, καθώς ο Αγαθόνικος κρατώντας τον Εσταυρωμένο εκφωνούσε, με τον δικό του ανεπανάληπτο τρόπο, το “Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…”
Ξαναβλέποντας τώρα την παιδική αυτή άτεχνη ζωγραφιά (το δείχνουν άλλωστε και τα …τρικυμιστά φωτοστέφανα), έτσι κάπως μπορώ να εξηγήσω το βίωμα του πόνου που την διαποτίζει… (Παιδικό σχέδιο που έκανα στα επτά μου χρόνια).
Αθανάσιος Τσουκνίδας
4 Μαΐου 2024
Η εβδομάδα των Παθών και η Ανάσταση
• Για τον λαό μας, η Μεγάλη Εβδομάδα είναι μια εβδομάδα γεμάτη από όμορφα έθιμα που οδηγεί στη χαρά του Πάσχα. Η περιποίηση των αυλών, τα κόκκινα αυγά, τα κάλαντα των παιδιών, η επιστροφή στη γενέθλια γη, το ψήσιμο του αρνιού, το αντάμωμα συγγενών και φίλων, η κοινή ευωχία… Ακόμα και οι ακολουθίες της εκκλησίας έχουν ως ένα βαθμό το χαρακτήρα εθίμου: Η ακρόαση του τροπάριου της Κασιανής, το ευχέλαιο, τα 12 ευαγγέλια, το στόλισμα και η περιφορά του Επιταφίου, το “Δεύτε λάβετε φως” και το “Χριστός Ανέστη”…
• Για τους θρησκειολόγους, είναι αντικείμενο μελέτης και η παραλλαγμένη συνέχιση της ελληνικής αρχαιότητας. Από τον Άδωνη στον Χριστό και από την Παρθένο και Παλλάδα Αθηνά στην Υπέρμαχο Στρατηγό, την Παναγία…
• Για τους ποιητές, είναι πηγή έμπνευσης, με τη σταυραναστάσιμη όψη της. Άλλες φορές, βλέπουν σ’ αυτή την προσωποποίηση της Άνοιξης («Η υψηλότερη μορφή της άνοιξης που ξέρω: μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα», θα πει ο Σεφέρης. Κι ο Κόντογλου θεωρούσε τη Βαϊοφόρο ως την ωραιότερη εικαστική αποτύπωση της Άνοιξης).
• Στην Ορθόδοξη Θεολογία ωστόσο, η Μεγάλη Εβδομάδα είναι η κορύφωση μιας μεγάλης πορείας εσωτερικού αγώνα 40 ημερών… Αυτοέλεγχος, κάθαρση, ταπείνωση, μετάνοια, διαρκής αγωνιστικότητα, είναι αξίες που προβάλλονται στην περίοδο αυτή. Εκκλησιαστικά, η Μεγάλη Εβδομάδα έχει να κάνει με τα πάθη. Τα π ά θ η (παθήματα) του Ι η σ ο ύ, που προκύπτουν από τα π ά θ η (ψυχικές ασθένειες) και τις α μ α ρ τ ί ε ς (αστοχίες) των α ν θ ρ ώ π ω ν: Λαθεμένες προσδοκίες, εγωισμός, υποκρισία, αχαριστία, φιλοχρηματία, προδοσία, εμπαιγμός, λιποψυχία, εκδικητικότητα… Πόσο και της εποχής μας χαρακτηριστικά όλα αυτά, που η ανθρωπότητα θυσιάζει πρόθυμα αξίες και ιδανικά στο βωμό του κέρδους και της υπέρμετρης αυτοπροβολής…
Αλλά η εβδομάδα των παθών, μέσα από μια μοναδικά κατανυκτική ατμόσφαιρα χαρμολύπης, περνά από τη Σταύρωση για να καταλήξει στην Ανάσταση! Α ν ά σ τ α σ η και στην ψυχή του ανθρώπου, απαλλαγή από τα πάθη και τις μικρότητες, επιείκεια και συγχωρητικότητα, ελπίδα κι απεριόριστη αγάπη, κατά το πρότυπο της θεϊκής…
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!
Αθανάσιος Τσουκνίδας
16 Απριλίου 2023
• Για τον λαό μας, η Μεγάλη Εβδομάδα είναι μια εβδομάδα γεμάτη από όμορφα έθιμα που οδηγεί στη χαρά του Πάσχα. Η περιποίηση των αυλών, τα κόκκινα αυγά, τα κάλαντα των παιδιών, η επιστροφή στη γενέθλια γη, το ψήσιμο του αρνιού, το αντάμωμα συγγενών και φίλων, η κοινή ευωχία… Ακόμα και οι ακολουθίες της εκκλησίας έχουν ως ένα βαθμό το χαρακτήρα εθίμου: Η ακρόαση του τροπάριου της Κασιανής, το ευχέλαιο, τα 12 ευαγγέλια, το στόλισμα και η περιφορά του Επιταφίου, το “Δεύτε λάβετε φως” και το “Χριστός Ανέστη”…
• Για τους θρησκειολόγους, είναι αντικείμενο μελέτης και η παραλλαγμένη συνέχιση της ελληνικής αρχαιότητας. Από τον Άδωνη στον Χριστό και από την Παρθένο και Παλλάδα Αθηνά στην Υπέρμαχο Στρατηγό, την Παναγία…
• Για τους ποιητές, είναι πηγή έμπνευσης, με τη σταυραναστάσιμη όψη της. Άλλες φορές, βλέπουν σ’ αυτή την προσωποποίηση της Άνοιξης («Η υψηλότερη μορφή της άνοιξης που ξέρω: μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα», θα πει ο Σεφέρης. Κι ο Κόντογλου θεωρούσε τη Βαϊοφόρο ως την ωραιότερη εικαστική αποτύπωση της Άνοιξης).
• Στην Ορθόδοξη Θεολογία ωστόσο, η Μεγάλη Εβδομάδα είναι η κορύφωση μιας μεγάλης πορείας εσωτερικού αγώνα 40 ημερών… Αυτοέλεγχος, κάθαρση, ταπείνωση, μετάνοια, διαρκής αγωνιστικότητα, είναι αξίες που προβάλλονται στην περίοδο αυτή. Εκκλησιαστικά, η Μεγάλη Εβδομάδα έχει να κάνει με τα πάθη. Τα π ά θ η (παθήματα) του Ι η σ ο ύ, που προκύπτουν από τα π ά θ η (ψυχικές ασθένειες) και τις α μ α ρ τ ί ε ς (αστοχίες) των α ν θ ρ ώ π ω ν: Λαθεμένες προσδοκίες, εγωισμός, υποκρισία, αχαριστία, φιλοχρηματία, προδοσία, εμπαιγμός, λιποψυχία, εκδικητικότητα… Πόσο και της εποχής μας χαρακτηριστικά όλα αυτά, που η ανθρωπότητα θυσιάζει πρόθυμα αξίες και ιδανικά στο βωμό του κέρδους και της υπέρμετρης αυτοπροβολής…
Αλλά η εβδομάδα των παθών, μέσα από μια μοναδικά κατανυκτική ατμόσφαιρα χαρμολύπης, περνά από τη Σταύρωση για να καταλήξει στην Ανάσταση! Α ν ά σ τ α σ η και στην ψυχή του ανθρώπου, απαλλαγή από τα πάθη και τις μικρότητες, επιείκεια και συγχωρητικότητα, ελπίδα κι απεριόριστη αγάπη, κατά το πρότυπο της θεϊκής…
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!
Αθανάσιος Τσουκνίδας
16 Απριλίου 2023
